Les 15

Trappen van vergelijking

Deze vormen noemen we de trappen van vergelijking. Men onderscheidt de stellende trap (lang), de vergrotende trap (langer) en de overtreffende trap (de langste, het mooiste). De vertaling van deze vormen is vrij gemakkelijk.

mooi - bela, mooier - pli bela (letterlijk: meer mooi), het mooist - la plej bela (letterlijk: het meest mooi)
groot - granda, groter - pli granda, het grootst - la plej granda.

In het Nederlands zijn deze vormen niet altijd zo regelmatig als bij 'mooi - mooier - mooist' of bij 'dik - dikker - dikst'. Kijk maar eens naar 'goed - beter - best' of 'dikwijls/vaak - vaker - vaakst'. In het Esperanto vertalen we deze vormen steeds en zonder uitzondering met behulp van pli en plej.

Mijn vader is de sterkste man.	Mia patro estas la plej forta viro.
Het rode potlood is het langst.	La ruĝa krajono estas la plej longa.
In die winkel kan men de betere boeken kopen.	En tiu butiko oni povas aĉeti la pli bonajn librojn.
Karel is groot.	Karlo estas granda.
Piet is groter, maar Jan is de grootste.	Petro estas pli granda, sed Johano estas la plej granda.
Zij is de beste leerling van de klas.	Ŝi estas la plej bona lernantino el la klaso.
Van die boeken is het groene het dikste.	El tiuj libroj la verda estas la plej dika.

Let op! De vertaling van het woordje van in deze zinnen is el. Ook in het Nederlands hebben wij een uitdrukking met uit, namelijk één uit velen. Het woordje de zou ook minder juist zijn, want dit drukt min of meer uit: eigendom van, bezit van (het boek van Jantje, de tuin van de buurman).

Nog enkele voorbeelden:

zij zingt mooi	ŝi kantas bele
zij zingt mooier	ŝi kantas pli bele
zij zingt het mooist	ŝi kantas plej bele

Het zijn een paar voorbeelden met bijwoorden. Bij de overtreffende trap (bijvoorbeeld 'het mooist') wordt het lidwoord het dan niet vertaald. Onthoud dus: Heeft plej betrekking op een bijwoord, dan nooit het woordje la ervoor. De reden hiervoor is dat la altijd bij een zelfstandig naamwoord hoort, ook al wordt dat niet expliciet genoemd. In een zin als 'Hij is de intelligentste.' kunnen we er een zelfstandig naamwoord bij denken. 'Li estas la plej inteligenta lernanto.' Hier dus wel la, maar voor een bijwoord nooit.

Je leerde meer en meest vertalen maar hoe vertalen we nu minder en minst? Wel, heel eenvoudig, door mal te gebruiken. Karel is minder lang dan Piet = Karlo estas malpli longa ol Petro. Hij schrijft minder mooi dan zij = Li skribas malpli bele ol ŝi (het woordje dan vertalen door ol).

Verder hebben we nog zinnen als: "Jan is even groot als Piet" of "Jan is net zo groot als Piet". Zie hier de vertaling van deze uitdrukkingen:
tiel ... kiel
same ... kiel
Johano estas tiel granda kiel Petro / Johano estas same granda kiel Petro.

Als afsluiting van de trappen van vergelijking behandelen we nog iets, waarin we in het Nederlands wel wat onlogisch zijn en daardoor afwijken van het Esperanto. Als we zeggen: "Jan heeft twee potloden, het blauwe is het langste", dan gebruiken we de overtreffende trap (langste). Maar dat is niet logisch. Immers, we gaan hier twee potloden vergelijken. Het ene is langer dan het andere, maar niet het langste, want dat zou betekenen, dat er nog een derde potlood was. In het Nederlands slaan we een trap over, maar in het Esperanto niet.
Onthoud: Wanneer we van twee mensen, dieren of dingen iets vergelijken, dan gebruiken we in het Esperanto altijd de vorm met pli. Johan heeft twee potloden, het blauwe is het langste. = Johano havas du krajonojn, la blua estas la pli longa. De dikste van die twee meisjes is mijn zuster. = La pli dika el tiuj du knabinoj estas mia fratino.

Oefenen